του Βαγγέλη Χριστοδούλου
Μέλος της γραμμ. ΠΑΜΕ Κέρκυρας
Μέλος του ΔΣ του σωματείου ΟΤΑ Κέρκυρας
Κατεχόμενη Ελλάδα απ’ τις δυνάμεις του Άξονα, 70 χρόνια πριν…
Το γερμανικό μέτωπο σε όλη την Ευρώπη είχε αρχίσει να καταρρέει.
Η αντεπίθεση του Κόκκινου στρατού στο ανατολικό μέτωπο με τις αλλεπάλληλες νίκες, σε συνδυασμό με την απόβαση των συμμαχικών δυνάμεων στην Σικελία (9/7/1943) στένευαν τον κλοιό για τις φασιστικές δυνάμεις του Άξονα.
Η αντιστασιακή δράση σε όλη την Ευρώπη φούντωνε. Στην Ελλάδα το ΕΑΜ – ΕΛΑΣ (και οι μικρότερες αντιστασιακές οργανώσεις) είχε καταφέρει συντριπτικά πλήγματα στις κατοχικές δυνάμεις, απελευθερώνοντας πόλεις, χωριά και μεγάλα τμήματα της κατεχόμενης Ελλάδας.
Οι Γερμανοί για ν’ αντιμετωπίσουν, να τρομοκρατήσουν και να κάμψουν μαζικά το ηθικό του λαού, θέτουν σε εφαρμογή τη χιτλερική αρχή της "αλληλέγγυας (συλλογικής) ευθύνης" διαπράττοντας φρικιαστικά εγκλήματα και μαζικές δολοφονίες κατά του άμαχου πληθυσμού…
Χαράματα της 16ης Αυγούστου 1943…
Για το μικρό χωριό Κομμένο της Άρτας και τους κατοίκους του, ξημέρωνε μια αποφράδα μέρα που θα το σημάδευε ανεξίτηλα, με τα πιο φρικώδη χρώματα του θανάτου…
Σύμφωνα με τις μαρτυρίες ανθρώπων που ζουν ως σήμερα, τις πρώτες πρωινές ώρες περί τους 120 άνδρες (ίσως και περισσότεροι) του 12ου λόχου, του 98ου συντάγματος της 1ης Ορεινής Μεραρχίας Καταδρομέων (Μεραρχία Ορεινών Κυνηγών), γνωστής περισσότερο σαν Μεραρχία Εντελβάις, μεταφέρθηκαν από στρατόπεδο της Φιλλιπιάδας - Πρέβεζας με στρατιωτικά φορτηγά στα περίχωρα του χωριού Κομμένο, νότια της Άρτας.
Εμπνευστής του σχεδίου της φονικής επιχείρησης ήταν ο Ηubert lants ανώτατος στρατιωτικός διοικητής Ιωαννίνων της Βέρμαχτ και η διαταγή που εξέδωσε ήταν σαφής!
Να φονευτούν όλοι οι κάτοικοι σαν μέτρο αντεκδίκησης.
Ο λόγος ήταν ότι πριν λίγες ημέρες που ένας γερμανός αξιωματικός οδήγησε το όχημα του μέσα από το χωριό, είχε παρατηρήσει κινήσεις ανταρτών, οι οποίοι έκαναν διαπραγματεύσεις για την προμήθεια τροφίμων από το χωριό.
Οι Ανατριχιαστικές μνήμες …
O διοικητής του 98ου συντάγματος ταγματάρχης Falner (ή ο G. Zalminger συνταγματάρχης, σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες) και ο υπολοχαγός Rezer διοικητής του 12 λόχου, ανέλαβαν να εκτελέσουν το μακάβριο έργο που τους ανατέθηκε.
Με την ανατολή του ήλιου, αφού πρώτα οι στρατιώτες πήραν το πρωινό τους και κύκλωσαν το χωριό, οι μονάδες εφόδου έλαβαν με δύο φωτοβολίδες το σύνθημα και άρχισαν να βάλλουν με όπλα, με πολυβόλα, χειροβομβίδες και όλμους.
Δεν άφηναν τίποτε όρθιο.
Επί ώρες οι Γερμανοί σκότωναν, βίαζαν και κατέστρεφαν ό,τι υπήρχε στο διάβα τους.
Έκαιγαν ότι έβρισκαν μπροστά τους και σκότωναν με μιαν απερίγραπτη αγριότητα άντρες, γέροντες, γυναίκες και παιδιά. Ακόμη και μωρά. Ολόκληρες οικογένειες κάηκαν ζωντανές μέσα στα σπίτια τους, πριν ακόμη ξυπνήσουν και καταλάβουν τι γίνεται γύρω τους. Άλλοι έτρεχαν στους δρόμους να σωθούν και έπεφταν από τις σφαίρες που θέριζαν το χωριό. Ανθρώπινα σώματα κόπηκαν στα δυο ή διαλύθηκαν και δε βρέθηκαν ποτέ. Έξι και περισσότερες ώρες κράτησε η σφαγή.
Δρόμοι, αυλές, καμένα σπίτια, κήποι, χαντάκια, η πλατεία, ολόκληρο το χωριό γέμισε πτώματα, που μερικά έμεναν άθαφτα για αρκετές μέρες, αφού δεν απέμεινε κανείς ζωντανός απ’ τους συγγενείς για να τους θάψει. Πρόχειρα και στον τόπο ακριβώς της σφαγής άνοιξαν λάκκους κι έριξαν τους νεκρούς μέσα, για να μην τους φάνε τα σκυλιά και τα όρνια και να μην πέσουν αρρώστιες αγιάτρευτες στο χωριό. Όσοι σώθηκαν έπρεπε ν’ αντέξουν και ν’ αφήσουν γι’ αργότερα τα δάκρυα και τον πόνο.
Το τι ακολούθησε - έτσι όπως περιγράφονται τα γεγονότα στο βιβλίο του συνταξιούχου γυμνασιάρχη Στέφανου Παππά «Η σφαγή του Κομμένου», ο οποίος τα έζησε και τα είδε όλα τότε - μόνο μεγάλη ανατριχίλα μπορούν να προκαλέσουν. Ο Στ. Παππάς ήταν μάρτυρας στη δίκη της Νυρεμβέργης και το βιβλίο του είναι βελτιωμένη επανέκδοση όσων έγραψε το 1976. Οι Γερμανοί αφού έπιασαν όλες τις διαβάσεις και διεξόδους του χωριού, από τη θάλασσα μέχρι τον Άραχθο ποταμό - για να μην ξεφύγει κανείς από τον έλεγχό τους και το θάνατο - αρχίζουν να σφάζουν, να πυρπολούν και να λεηλατούν επί εφτά ώρες! «Ο Γερμανός στρατιώτης δεν εκτελεί απλώς διαταγές, αλλά ενεργεί σαν όργανο που ασκήθηκε πολύ σε σχολές για το πώς να γελά όταν σφάζει και λεηλατεί», τονίζει χαρακτηριστικά ο Στ. Παππάς.
Ο Στ. Παππάς στην ανατριχιαστική αφήγησή του αναφέρεται σε πάρα πολλά περιστατικά που διαδραματίστηκαν αυτές τις εφτά ώρες και δείχνουν το αποτρόπαιο πρόσωπο του Γερμανού κατακτητή. Ενδεικτικά: Στο σπίτι της Ευσταθίας και Χρήστου Κολιοκώτση, χωρίς κανένα ενδοιασμό οι Γερμανοί σκοτώνουν το ζευγάρι κι ακολούθως παίρνουν τα δύο δίδυμα μωρά τους - μόλις 7 μηνών - γεμίζουν τα στόματά τους με βαμβάκι βρεγμένο με βενζίνη, βάζουν φωτιά και απολαμβάνουν τα σαδιστικά τους πυροτεχνήματα!
Η σύζυγος του Λ. Τσιμπούκη, ετοιμόγεννη, βρίσκεται νεκρή με την κοιλιά της ξεσχισμένη και το έμβρυο δίπλα της! Στο σπίτι του Θ. Μάλλιου, όπου γίνονταν το προηγούμενο βράδυ γλέντι για τον γάμο της κόρης του Αλεξάνδρας, μπουκάρουν οι φασίστες, βάζουν στη σειρά 19 άνδρες, τέσσερις γυναίκες, τρία παιδιά και το νιόπαντρο ζευγάρι στην κεφαλή και τους εκτελούν με πολυβόλο!
Το αποτέλεσμα του ολοκαυτώματος…
Ο συνολικός αριθμός των νεκρών έφτασε τους 317.
Ολοκληρωτικά εξοντώθηκαν 20 οικογένειες.
Απ’ αυτούς, 119 γυναίκες, 87 άνδρες και 14 υπερήλικες.
Απ' τους νεκρούς τα 97 ήταν νήπια και παιδιά ηλικίας έως 15 χρόνων.
Από τα παιδιά, τα 80 ήταν μικρότερα των 10 ετών, 13 ήταν βρέφη μικρότερα του 1 έτους. Οι δύο ιερείς του χωριού φονεύτηκαν, 38 κάηκαν ζωντανοί στα σπίτια τους. Από τα σπίτια τα 181 καταστράφηκαν. Ζώα και κινητά περιουσιακά στοιχεία τα πήραν σαν λάφυρα.
Απ' τους κατοίκους του χωριού καταφέρνουν και γλιτώνουν 350 - 440 ψυχές, που προλαβαίνουν να διαφύγουν απ' το μοναδικό μονοπάτι - δεν το γνώριζαν οι Γερμανοί και δεν το είχαν κλείσει - που οδηγούσε στην μπούκα του Άραχθου ποταμού και με μικρές βάρκες περνούν απέναντι, στο Νεοχώρι.
Όμως ακόμα κι εκεί 30 ακόμα άτομα χάνουν τη ζωή τους, πνίγονται στα ορμητικά νερά του ποταμού. Οι διασωθέντες όταν μετά από ώρες και άλλοι μετά από μέρες γυρνούν ξανά στο χωριό τους, βρίσκουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα σφαγμένα καμένα και διαμελισμένα, τις περιουσίες τους λεηλατημένες και το μέλλον μπροστά τους να φαντάζει ανήμπορο να τους προσφέρει έστω μια στάλα παρηγοριάς...
Το έγκλημα παρέμεινε ατιμώρητο, όπως και σειρά εγκλημάτων…
Ο επικεφαλής των δολοφόνων ταγματάρχης Falner εκτελέστηκε αργότερα στη Σερβία από παρτιζάνους αντάρτες του στρατάρχη Τίτο. Ο Μέραρχος των Ναζί στα Ιωάννινα παραπέμφθηκε και δικάσθηκε στη συνακόλουθη της Δίκης της Νυρεμβέργης γνωστής ως "Δίκη των ομήρων" (Hostages Trial) ή Δίκη του Λιστ ως εγκληματίας πολέμου, το 1947, και καταδικάστηκε σε 12 έτη κάθειρξης. Αφέθηκε ελεύθερος (!) το 1951. Ο Ηubert lants κατά τη δεκαετία του 1970 έλαβε μέρος σε τηλεοπτική συζήτηση με τον Chris Woodhouse γνωστό από τη δράση του στην κατεχόμενη Ελλάδα Βρετανό στρατιωτικό στην τηλεόραση της Κολωνίας σχετικά με το μέλλον της Ευρώπης.
Η σφαγή του Κομμένου Άρτας είναι ισοδύναμη με αυτή των Καλαβρύτων (13/12/1943) και του Διστόμου (10/6/1944). Η Ελλάδα πλήρωσε το βαρύτερο τίμημα απ’ όλες τις χώρες κατά τη διάρκεια της Κατοχής, χάνοντας το 13,5% του πληθυσμού της. Ο κατάλογος της φασιστικής - ναζιστικής θηριωδίας δεν έχει τέλος: 90 ολοκαυτώματα πόλεων και χωριών σε όλη την Ελλάδα, 56.000 αθώοι πολίτες εκτελέστηκαν. 105.000 κατέληξαν όμηροι στα στρατόπεδα της φρίκης κι ελάχιστοι εξ αυτών επέζησαν, 1.770 χωριά καταστράφηκαν, 400.000 σπίτια πυρπολήθηκαν. Οι πλουτοπαραγωγικοί πόροι της χώρας λεηλατήθηκαν από τα στρατεύματα Κατοχής, οι υποδομές καταστράφηκαν, η ομαλή λειτουργία της ελληνικής οικονομίας ανατράπηκε βίαια. Εν μέσω του Μεγάλου Λιμού του 1941-1942, η Ελλάδα υποχρεώθηκε να διαθέσει το κατοχικό δάνειο και να σιτίζει, εκτός των άλλων, τη στρατιά του Ρόμελ στη Β. Αφρική. Η τρομοκρατία της πείνας και η τρομοκρατία των ολοκαυτωμάτων άφησαν ανεξίτηλο το αποτύπωμά τους στην Ελλάδα: μία στις δύο οικογένειες θρήνησαν θύματα κατά τη διάρκεια του πολέμου και της Κατοχής, ένας στους δέκα Έλληνες υπέστη αναπηρία, ενώ το 75% των παιδιών υπέφερε από ασθένειες, ακόμα και μετά τη λήξη του πολέμου.
Η κτηνώδης αυτή σχέση του φασισμού με τα παιδιά, είναι καταγεγραμμένη σε Κοφτερή, Κούρνοβο, Δοξάτο, Χορτιάτη, Καισαριανή, Κομμένο, Βιάνο, Κάνδανο. Είναι καταγεγραμμένη στο μπλόκο της Κοκκινιάς… και όχι μόνο.
Στη Γαλλική Orantur Syr Glan συνέβησαν τα ίδια…
Το γλυπτό της Marie Uchytilov με τα 82 χάλκινα αγάλματα στο Lidice της Τσεχολοβακίας, 40 αγόρια και 42 κορίτσια, στέκονται εκεί για να συμβολίζουν τη «σχέση» του φασισμού - ναζισμού με τα παιδιά, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν ως πρώτη ύλη στα πειράματα εξέλιξης των θαλάμων αερίων…
Η Αντιφασιστική Νίκη των Λαών (9 Μάη 1945) συντέλεσε να συντριβεί το τέρας του φασισμού απ’ την Ευρώπη. Οι ελπίδες των λαών που μαρτύρησαν με αίμα γι’ αυτή τη νίκη και το σύνθημα «Ποτέ πια φασισμός» και τα χρόνια που ακολούθησαν ως σήμερα, άλλα δείχνουν…
Απ’ το 1945 και ως σήμερα, τα εγκλήματα του φασισμού ...συμπληρώνονται και συνεχίζονται με αγριότερο τρόπο απ' τους ιμπεριαλιστές του ΝΑΤΟ, των Αμερικάνων και της Ε.Ε.
Βιετνάμ…Ιράκ... Αφγανιστάν... Γιουγκοσλαβία.... είναι η σύγχρονη εκδοχή της αγριότητας και της θηριωδίας των ισχυρών, κατά των λαών.
Και θα αναρωτηθεί κανείς γιατί;…
Υ.Γ.
Ίσως η απάντηση και ο λόγος, να ανήκει σε κάποιον που γνώρισε πολύ καλά τον ναζισμό και τον φασισμό...Στον Μπ. Μπρεχτ ( «Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια»):
«Ο φασισμός είναι μια ιστορική φάση όπου μπήκε τώρα ο καπιταλισμός, κι έτσι είναι κάτι το καινούργιο και παλιό μαζί. Ο καπιταλισμός στις φασιστικές χώρες υπάρχει πια μονάχα σαν φασισμός κι ο φασισμός δεν μπορεί να πολεμηθεί παρά σαν καπιταλισμός στην πιο ωμή και καταπιεστική του μορφή, σαν ο πιο θρασύς κι ο πιο δόλιος καπιταλισμός.
Πώς, λοιπόν, τώρα να πει κάποιος αντίπαλος του φασισμού την αλήθεια για το φασισμό όταν δε θέλει να πει τίποτα για τον καπιταλισμό, που τον προκαλεί; Πώς να 'χει η αλήθεια αυτή πραχτική σημασία;
Αυτοί που είναι αντίπαλοι του φασισμού χωρίς να 'ναι αντίπαλοι του καπιταλισμού, αυτοί που παραπονιούνται για τη βαρβαρότητα που αίτια τάχα έχει τη βαρβαρότητα την ίδια, μοιάζουν μ' ανθρώπους που θέλουν το μερτικό τους απ' τ' αρνί χωρίς όμως να σφαχτεί το αρνί. Θέλουν να φάνε το κρέας, να μη δουν όμως τα αίματα. Αυτοί θα ικανοποιηθούν αν ο χασάπης πλύνει τα χέρια του προτού φέρει το κρέας στο τραπέζι. Δεν είναι κατά των σχέσεων ιδιοκτησίας, που προκαλούν τη βαρβαρότητα, παρά μονάχα κατά της βαρβαρότητας, υψώνουν τη φωνή εναντίον της, κι αυτό το κάνουν από χώρες όπου κυριαρχούν οι ίδιες σχέσεις ιδιοκτησίας, όπου όμως οι χασάπηδες πλένουν ακόμα τα χέρια τους προτού φέρουν το κρέας στο τραπέζι.
Οι φωνακλάδικες διαμαρτυρίες κατά των βαρβαρικών μέτρων μπορεί να 'ναι αποτελεσματικές για λίγο καιρό, όσο δηλαδή οι ακροατές τους πιστεύουν πως στη δικιά τους χώρα δε θα 'ταν ποτέ δυνατό να παρθούν τέτοια μέτρα. Ορισμένες χώρες είναι σε θέση να κρατήσουν τις σχέσεις ιδιοκτησίας τους με λιγότερο βία για την ώρα μέσα απ' ό,τι άλλες. Εκεί η δημοκρατία προσφέρει ακόμα τις υπηρεσίες για τις οποίες άλλες χώρες αναγκάζονται να καταφύγουν στη βία, δηλαδή την εξασφάλιση της ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής.
Το μονοπώλιο στα εργοστάσια, στα ορυχεία, στα τσιφλίκια δημιουργεί πάντα βάρβαρες καταστάσεις σ' αυτές τις χώρες είναι όμως λιγότερο ορατές.
Η βαρβαρότητα γίνεται ορατή απ' τη στιγμή που το μονοπώλιο δεν μπορεί πια να προστατευτεί παρά μονάχα με την ανοιχτή βία».
Βιβλιογραφία
1) Παππάς Στέφανος, αυτόπτης Μάρτυρας, γυμνασιάρχης: "Η Σφαγή του Κομμένου", ιδία έκδ. Αθήνα 1996
2) Γκούβας Χαράλαμπος: "Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας", έκδ. 2009
3) Mark Mazower, Στην Ελλάδα του Χίτλερ: η εμπειρία της Κατοχής, μτφρ. Κώστας Κουρεμένος, Εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1994
4) Herman Frank Meyer (Χέρμαν Φρανκ Μάγιερ):Η φρίκη του Κομμένου, μτφρ. Γιάννης Μυλωνόπουλος, εκδ. Καλέντης, Αθήνα 1998
5) Δημήτρη Χρ. Βλαχοπάνου "Κομμένο ποτάμι", Πέτρα 2005
6) Περιοδικό "Άπειρος Χώρα": "Μνημόσυνο στο Κομμένο Άρτας, τεύχος Σεπτ. 2010
7) Δημήτρη Χρ. Βλαχοπάνου "Άι Κομμένο της άσβεστης μνήμης"
1) Παππάς Στέφανος, αυτόπτης Μάρτυρας, γυμνασιάρχης: "Η Σφαγή του Κομμένου", ιδία έκδ. Αθήνα 1996
2) Γκούβας Χαράλαμπος: "Η Ιστορία του Νομού Πρέβεζας", έκδ. 2009
3) Mark Mazower, Στην Ελλάδα του Χίτλερ: η εμπειρία της Κατοχής, μτφρ. Κώστας Κουρεμένος, Εκδ. Αλεξάνδρεια, Αθήνα 1994
4) Herman Frank Meyer (Χέρμαν Φρανκ Μάγιερ):Η φρίκη του Κομμένου, μτφρ. Γιάννης Μυλωνόπουλος, εκδ. Καλέντης, Αθήνα 1998
5) Δημήτρη Χρ. Βλαχοπάνου "Κομμένο ποτάμι", Πέτρα 2005
6) Περιοδικό "Άπειρος Χώρα": "Μνημόσυνο στο Κομμένο Άρτας, τεύχος Σεπτ. 2010
7) Δημήτρη Χρ. Βλαχοπάνου "Άι Κομμένο της άσβεστης μνήμης"
